خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری؛ میترا سعیدی کیا: مقام معظم رهبری از ابتدای سال ۱۴۰۱ و همزمان با اعلام شعار سال تحت عنوان «تولید، دانش بنیان؛ اشتغال آفرین»، حرکت به سمت دانش اقتصاد دانش بنیان را به نفع کشور خواندند و تاکید کردند: «به طور قاطع باید به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت بکنیم؛ یعنی اینکه دانش و فناوری پیشرفته نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه عرصه‌های تولید. اگر ما این سیاست را دنبال کردیم و دانش را پایه و زمینه اقتصاد کشور قرار دادیم و بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان را افزایش دادیم، منافع زیادی برای کشور و برای اقتصاد کشور خواهد داشت.»

«توجه ویژه به دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ» از دیگر نکاتی بوده که رهبر انقلاب به آن اشاره کردند و گفتند: در سال‌های اخیر هزاران بنگاه دانش‌بنیانِ کوچک و متوسط به‌وجود آمده است، اما در مورد دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ غفلت شده است. ایشان معتقدند شرکت‌های دانش‌بنیان کارآمد داخلی می‌توانند نیازهای ما را در صنایع بزرگ همچون نفت برآورده کنند.

از سوی دیگر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم از ابتدای امسال همزمان با تعیین شعار، به صورت جدی موضوع «نفت» را در اولویت قرار داده به طوریکه برای فراهم آوری زمینه بروز و ظهور فناوری و نوآوری در بخش‌های گوناگون صنعت نفت و گاز تفاهم نامه‌ای با وزارت نفت به امضا رسانده است. لذا برای این منظور، کارگروهی تشکیل شده تا برنامه ریزی های لازم برای رفع چالشهای حوزه نفتی به واسطه دانش بنیان‌ها انجام گیرد.

در راستای اهمیت تأکیدات رهبری به موضوع نفت، ضرورت عدم غفلت از این صنعت بزرگ و برنامه ریزی های دستگاه‌های دولتی و اجرایی برای استفاده از ظرفیت‌های فناوری داخلی در صنعت نفت و گاز در صدد برآمدیم تا به بررسی چالش‌ها و معضلات دانش بنیان‌های حوزه نفتی از دیدگاه مدیران فعال این عرصه بپردازیم.

امیرهومن کریمی وثیق، مدیرعامل شرکت دانش بنیان فعال در عرصه کسب دانش فنی و تولید انواع کاتالیست های نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد در گفتگو با مهر به بررسی این موضوع پرداختند.

*در ابتدا درباره نوع فعالیت و تولیدات دانش بنیان خود در حوزه نفت و گاز بفرمائید. این محصولات چه جایگاهی از نظر تکنولوژی در ایران و دنیا دارند و بهره برداری از آنها چه نقشی در صنعت ایفا خواهد کرد.

ما در این شرکت دانش بنیان به کسب دانش فنی و تولید انواع کاتالیست های نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد پرداختیم؛ این محصولات صد درصد مبتنی بر فناوری هستند و تولید آنها جز ۵ دانش برتر دنیا محسوب می‌شود. از نظر قیمت گذاری، نفوذی که تولید کاتالیست در دنیا دارد، بیش از ۵-۴ هزار میلیارد دلار است به همین واسطه طراحی و ساخت آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

*پتانسیل رفع نیازهای کشور در این حوزه توسط تولیدات داخل چقدر است؟

بالغ بر ۷۰ درصد نیازهای صنعت نفت کشور در انجمن سازندگان تجهیزات نفت ایران قابلیت تحقق دارد و این ظرفیت و پتانسیل در تمامی این اعضا وجود دارد. حتی اگر این اعتماد و فضا در اختیار سازندگان انجمن قرار بگیرد، امکان افزایش ظرفیت و بومی سازی دانش فنی بیشتر از وضع فعلی نیز وجود خواهد داشت.

*شرط بلوغ فناوری در صنعت نفت چیست؟

این نیست که دانش محوری، دانش بنیانی را نفی کند. حتماً در ابتدا باید یک محصول، «دانش بنیان» شود و به کسب دانش فنی بپردازد. از سوی دیگر لازم است یک سازمان، دانش مدار باشد و بر اساس فضای دانشی هدایت شود؛ دلیل اینکه می‌گوئیم سهم ۷ هزار شرکت دانش بنیان در تولید ناخالص داخلی کشور قریب به یک درصد است عدم توجه به موضوع دانش محوری در تمام ابعاد است.

اکنون طی یک دهه به سمت دانش بنیان‌ها حرکت کردیم و توانستیم به همه اثبات کنیم که می‌توان با «دانش» درآمدزایی کرد؛ در حالیکه یک زمانی اعتقاد به این موضوع نداشتیم و معتقد بودیم دانش به دردی نمی‌خورد! با این وجود درآمدزایی به وسیله دانش ۱۰ برابر شده در حالیکه پتانسیل هزار برابری دارد.

شرکتهایی دانش بنیانی نظیر دیجی کالا، اسنپ و… به وجود آمده اند و مشغول فعالیت هستند اما محصول کیفی مبتنی بر دانش ندارند و تأمین کننده خاصی محسوب نمی‌شوند؛ رویکرد دانش بنیانی و دانش محوری در این شرکتها آن طور که باید رشد نداشته است.

در اینجا لازم است که حاکمیت کمک کند. کاری از دست شرکت‌های خصوصی مانند دانش بنیان‌ها بر نمی‌آید؛ بله، معاونت علمی و فناوری تاکنون نقش خود را به خوبی ایفا کرد اما اکنون لازم است پای وزارت نفت، صمت و… به میان آیند تا از ابزارهای دانشی به درستی استفاده شود. همانطور که گفته شده ذخایر نفتی خدادادی هستند اما بعضی وقت‌ها می گویم کاش این نعمت خدادادی را نداشتیم زیرا عُرضه نگهداری و بهره برداری از آن را نداریم و در حال از بین بردن آن هستیم.

یک زمانی بود که می‌گفتند اسم کاتالیست ها را نیاورید؛ شما هنوز به آن دانش نرسیدید که به آن فکر کنید. ولی اکنون ۵۰ درصد کاتالیست کشور را شرکتهای ایرانی تولید می‌کنند که کیفیتش از خارجی‌ها هم بهتر است نه به خاطر اینکه ما خوب باشیم، چون بد باشیم ما را می‌زنند و با یک خطا از سوی ما می‌گویند یک ایرانی خطا کرد، همه شما تولیدکنندگان آخر صف بایستید.

واقعیت این است که ما هنوز فاصله خیلی زیادی با آن فناوری مطلوب در این حوزه داریم و متأسفانه صنعت نفت ما خیلی از این منظر دور است.

اخیراً با رئیس هیئت مدیره یکی از این پالایشگاه‌ها به گفتگو نشستیم که چگونه مازوت را گوگردزدایی کنیم؛ کجای دنیا اصلاً مازوت تولید می‌کند؟ خیلی وقت است در دنیا این تولیدات به کمتر از ۳-۲ درصد رسیده است در حالیکه پالایشگاه‌های ما با ۳۵-۳۰ درصد وکیوم باتوم (مواد اولیه تولیدقیر) تولید می‌کنند، این یعنی فاجعه است.

بعد می‌گوئیم چرا پالایشگاه‌هایمان ضرر ده هستند؟ پالایشگاه‌های ما ضررده نیستند، تکنولوژی ما ضررده است. به جای اینکه آن را حل کنیم به دنبال کاتالیست هستیم. باید سرمنشا این موضوع را بیابیم؛ برای حل این مشکل باید اول فضای دانشی که می‌توان از آن خلق ثروت کرد توسط مدیران بالای سازمانی تزریق شود، ولی متأسفانه این اتفاق نیافتاده است.

*این نگاه فاقد دانش را تنها در حوزه صنعت نفت و گاز می‌بینید؟ چطور می‌توان به مرحله‌ای رسید که شرکتهای دانش بنیان و دانش محور سهم بسزا و بیشتری در تولید ناخالص داخلی داشته باشند؟

در همه حوزه‌ها؛ هر سال زمستان زمین را آسفالت می‌کنند ولی در کشورهای دیگر چندسال یکبار این کار را می‌کنند. دلیل آن نبود دانش است که باعث شده ما هنوز از قیر استفاده می‌کنیم.

ما در قالب یک شرکت دانش بنیان بخش خصوص محصولاتی دانشی را تولید کرده ایم؛ اما زمانی GDP می‌تواند از یک درصد به دو درصد یا مانند برخی کشورها به ۳۵ درصد برسد که نگاه مدیران و حاکمیت دانشی باشد.

*با اعطای ضریب ترجیحی و امتزاج شرکتهای سنتی و نوپای دانش بنیان می‌توانید تخمین بزنید که چه زمانی صنعت نفت به بلوغ تکنولوژی می‌رسد؟

یک شرکت دانش بنیان کاربلد در یک فضای رقابتی کار خوب انجام می‌دهد، از سوی دیگر قرار نیست همه محصولات دنیا را ما بسازیم. لازم است یک فضای رقابتی با تدبیر و عقلانیت داشته باشیم. الان در دنیا ۵-۴ شرکت کاتالیستی بیشتر نداریم، من در مناقصات رقیب اینها هستم و برنده می‌شوم و این به نفع کشور است. حالا همین رقابت را فرض کنید در کشور خودمان صورت گیرد با حضور کشورهای خارجی.

اگر دانش از صنعتی گرفته شود آن صنعت می میرد. مصداق آن صنعت خودرو است. چون دانش، نوآوری و به روز بودن را از این صنعت گرفته اند.

تا وقتی که نگاه، نگاه دانشی نباشد، رهبری و راهبری کردن دانشی نباشد، حال خوب ایجاد نمی‌شود؛ اگر بخواهیم نفت ما دانشی شود، حتماً باید از آن بالا این دانش تزریق شود این دانش شامل «دانش مدیریت» و «دانش روز دنیا» می‌شود و این خیلی هم کار سختی نیست.

*یکی از چالشهایی که برخی تولیدکنندگان فناور مطرح می‌کنند بحث مواد اولیه و دستیابی به آن است، شما هم با این مشکل مواجه هستید؟

بله. به همین دلیل از حاکمیت دو خواسته بیشتر نداریم. یک نگاه مدبرانه و دوم پوشش دادن نیازهای مواد اولیه ما. اگر قرار است این صنعت تاب آور باشد باید این دو اتفاق بیفتد. ما در تأمین بسیاری از مواد اولیه مشکلات داریم. اگر چین می‌تواند خوب تولید کند، به این دلیل است که مرکز اصلی مواد اولیه دنیا است و حاکمیت آن خواسته اتفاقاتی بیفتد. اکنون در همین کشور در دو گرید خودروی چینی استفاده می‌شود؛ یک خودروهایی مانند بنز که در چین تولید می‌شوند و دیگر ماشین‌های چینی هستند؛ این کشور درتامین مواد اولیه مشکلی ندارد ولی ما معضل داریم. این فضا مربوط به تکنولوژی و تاب آوری می‌شود که باید اصلاح شود.

*َ آیا در صنعت نفت بهتر است کار کردن روی مزیت‌های نسبی را در پیش بگیریم یا خودمان در عرصه‌های مختلف تولید کننده باشیم؟

اینکه بخواهیم همه محصولی را خودمان تولید کنیم، درست نیست اما حتماً نیاز است که پایه‌های هر صنعت را داشته باشیم. اگر قرار است در نفت فعالیت کنیم باید مواد اولیه و نیازهای ابتدایی آن صنعت را در اختیار داشته باشیم. ما برای تولید برخی کاتالیست ها اقدام نمی‌کردیم چون زیان ده بودند؛ اما اکنون با توجه به شرایط موجود، مجبور به تولید هستیم. ما سعی در تولید مواد اولیه هم داریم با وجود اینکه برای ما سودی ندارد اما در صدد تولید آن هستیم تا نیاز کشور رفع شود. باید سرمایه گذاری در این زمینه طوری باشد که بتوانیم به صادرات برسیم.

*وضعیت ما را در زمینه استفاده از تکنولوژی‌های روز در صنعت نفت و گاز در مقایسه با سایر کشورها چگونه است؟

فاصله بسیار زیادی با دنیا داریم. ما هنوز به نسل دوم و سوم تکنولوژی هم نرسیده ایم در حالیکه کشورهای دیگر روی تکنولوژی نسل چهارم و پنجم کار می‌کنند. بازشدن درهای مملکت در توسعه این تکنولوژی تأثیر دارد اما نباید طوری این درها باز شود که از آن طرف بازار بیفتیم.

صد سال است که ما صنعت نفت داریم و ۴-۵ سال است که ما را می‌بینند.

*در پایان شرط تولید با کیفیت ایرانی و افزایش سهم فناوری در تولیدات با کیفیت را در چه می‌دانید؟

اول باید فرهنگ کشور عوض شود تا افتخار کنم کالای ایرانی را استفاده می‌کنم. هر زمان که به این نقطه رسیدیم نشان می‌دهد همه با هم هستیم.

ما باید فرهنگ نگاه به ایران و نگاه به تولید کننده ایرانی را عوض کنیم. ما قول می‌دهیم به کیفیت و محصول جدید و سبد کالا و قیمت مناسب پایبند باشیم. البته اینها آپشن نیستند، وظیفه ما این است که محصولات با کیفیت خوب داشته باشیم. قول می‌دهیم انشاالله پایبند به اصول اولیه کسب و کار باشیم و امیدواریم مردم خوب ما اقبال به سمت ساخت داخل داشته باشند و اگر بتوانیم ۷۰ درصد فرهنگ کشور را به سمت مصرف داخلی ببریم، مشکل ما حل می‌شود. اگر ۷۰ درصد تولید اقتصادی ایرانی دوست باشند، مشکل حل می‌شود.